Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, zwana powszechnie dyrektywą o ochronie praw sygnalistów i dyktowane przez nią zmiany w prawie krajowym sprawiły, że coraz częściej słyszymy o whistleblowing i konieczności ochrony sygnalistów. W tym artykule odpowiemy na pytanie czym jest whistleblowing i jakich zagadnień dotyczy.
Co to jest whistleblowing?
Whistleblowing można zdefiniować jako system pozyskiwania informacji, przeciwdziałania nieprawidłowościom i eliminowania zagrożeń w organizacji. Informacja stanowi fundament whistleblowingu, ponieważ bez niej nie możemy przeciwdziałać, ani eliminować zagrożeń. To uzyskanie rzetelnej informacji o istniejącym problemie jest punktem wyjścia do poprawy sytuacji.
Czym jest nieprawidłowość?
Jednym z podstawowych zadań whistleblowingu jest przeciwdziałanie nieprawidłowościom. Czym są nieprawidłowości w firmie lub organizacji? Nieprawidłowość możemy zdefiniować jako zjawisko niezgodne z wytycznymi, regułami, procedurami czy normami. Zgodnie z powyższą definicją nieprawidłowością jest zachowanie członka organizacji, które sprzeciwia się określonym normom postępowania. Normy te mogą wynikać z prawa powszechnie obowiązującego, jak również wewnętrznego systemu regulacji czy kultury danej organizacji.
Whistleblowing a pozyskiwanie informacji
Wspomnieliśmy już o tym, że podstawą do podejmowania działań naprawczych w organizacji – przeciwdziałania nieprawidłowościom i eliminowania zagrożeń – jest rzetelna informacja. Jak whistleblowing pomaga w jej uzyskaniu?
Tutaj do głosu dochodzą sygnaliści. Sygnalista to świadek nieprawidłowości, który podejmuje decyzję o przekazaniu posiadanych informacji odpowiednim jednostkom wewnątrz lub na zewnątrz organizacji. W praktyce, wiele osób w Polsce postrzega sygnalistów jako donosicieli. Terminy te nie są równoznaczne. Donosiciel działa powodowany negatywnymi emocjami – chęcią zemsty, chęcią szybkiego zysku. Sygnalista to osoba działająca w dobrej wierze, która ma na uwadze interesy organizacji i współpracowników. Co istotne, zgodnie z obowiązującymi przepisami tylko działanie w dobrej wierze może zagwarantować osobie dokonującej zgłoszenia ochronę.
Kto może zostać sygnalistą?
Sygnalista to świadek nieprawidłowości. Świadkiem może zostać każdy, kto w jakikolwiek sposób jest związany z organizacją lub posiada informacje na temat występujących w organizacji nieprawidłowości.
Sygnalistą może więc zostać:
- pracownik lub były pracownik,
- stażysta, wolontariusz,
- akcjonariusz, wspólnik,
- uczestnik rekrutacji,
- wykonawca, podwykonawca, dostawca.
Sygnaliści są jednym z najcenniejszych źródeł informacji dotyczących funkcjonowania organizacji. Bez zapewnienia im odpowiedniej ochrony przed działaniami odwetowymi kluczowe dla prawidłowego działania firmy/organizacji informacje mogą nigdy nie wyjść na jaw. Dlatego whistleblowing i ochrona sygnalistów to kwestie tak istotne dla współczesnego biznesu oraz sektora publicznego.