W ubiegłym tygodniu opublikowano założenia do polskiej ustawy o ochronie praw sygnalistów. Ustawa o sygnalistach obejmie ochroną osoby dokonujące zgłoszenia lub ujawnienia informacji lub uzasadnionych podejrzeń naruszenia prawa (nie tylko europejskiego, o czym poniżej), działające w sektorze prywatnym lub publicznym. Ustawa o sygnalistach przewiduje wprowadzenie gwarancji i środków prawnych, które mają przysługiwać osobie dokonującej zgłoszenia niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy. Założenia ustawy wymieniają przykładowo: umowę o pracę, umowę cywilnoprawną, prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, kontrakt menedżerski, wolontariat, staże i praktyki oraz inne osoby zgłaszające w kontekście związanym z pracą, jak akcjonariusze i wspólnicy oraz członkowie organów osoby prawnej.
Przyjrzyjmy się zatem bliżej założeniom ustawy o sygnalistach.
- zasadą ogólną w ustawie będzie wyłączenie możliwości narażenia na jakiekolwiek działania odwetowe (rozumiane szeroko jako uszczerbek lub możliwość postawienia zarzutu) z uwagi na dokonanie zgłoszenia (kanałem wewnętrznym jak i zewnętrznym) lub ujawnienia publicznego,
- ustawa będzie wprowadzać zakaz jakiegokolwiek niekorzystnego traktowania (w tym niekorzystnego traktowania w zatrudnieniu),
- w sytuacji, gdy dojdzie pomiędzy sygnalistą a organizacją do sporu sądowego, sytuacja tego pierwszego zostanie wzmocniona poprzez odwrócenie ciężaru dowodu (przerzucenie udowodnienia określonych faktów na organizację),
- sygnalista będzie miał prawo do dochodzenia odszkodowania w sytuacji, gdy z uwagi na jego zgłoszenie doszło do rozwiązania jego umowy (ponadto czynność ta zostanie uznana za bezskuteczną),
- (uzasadnione) dokonanie zgłoszenia wyłączać będzie: możliwość nałożenia na sygnalistę odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez kogokolwiek, wszczęcia lub prowadzenia wobec sygnalisty postępowania dyscyplinarnego, wszczęcia lub prowadzenia wobec sygnalisty postępowania w przedmiocie zniesławienia lub naruszenia dóbr osobistych, czy odmowy przyznania, ograniczenia lub odebrania uprawnień, koncesji, ulg,
- bezskuteczność czynności prawnej obejmującej wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku prawnego będącego podstawą świadczenia pracy przez sygnalistę,
- nieważność postanowień umów (bezpośrednio lub pośrednio) ograniczających lub wyłączających prawo dokonywania zgłoszeń,
- odpowiednią ochroną zostaną objęte osoby pomagające sygnaliście w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązane z sygnalistą,
- ustawa o sygnalistach przewidywać będzie odpowiedni tryb, który będzie musiał zachować sygnalista. Dotyczyć to będzie w szczególności zgłoszenia z wykorzystaniem odpowiednich kanałów lub zasad ujawnienia publicznego.
- sygnalista dla zachowania swojego statusu będzie musiał mieć uzasadnione podstawy by twierdzić, że zgłaszana informacja jest prawdziwa w chwili dokonywania zgłoszenia,
- ustawa o sygnalistach określi zasady dokonywania ujawnienia publicznego,
- sygnalista będzie musiał mieć zapewnioną możliwość monitorowania toku sprawy, czyli uzyskania informacji zwrotnych co do podjętych działań następczych, umożliwiających ocenę reakcji podjętej w wyniku jego zgłoszenia,
- ustanowiona w organizacji procedura zgłaszania naruszeń i podejmowania działań następczych będzie miała status wewnątrzzakładowego aktu prawnego według definicji kodeksu pracy,
- organizacja będzie mogła postanowić, że zgłoszenia wewnętrzne będą mogły być przyjmowane od innych osób takich jak: byli pracownicy, akcjonariusze, wspólnicy, członkowie zarządu lub rady nadzorczej, wolontariusze czy stażyści (brak takiego postanowienia nie wykluczy dokonania zgłoszenia w innym trybie),
- obowiązek ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń będzie spoczywał na podmiotach sektora prywatnego i publicznego zatrudniających co najmniej 50 pracowników,
-
natomiast podmioty z branży finansowej obowiązek ten będą musiały realizować niezależnie od liczby zatrudnionych oraz sektora, w którym działają,
- w przypadku, gdy sygnalista będzie pracował w podmiocie który nie ma ustanowionych wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń – wówczas będzie mógł zgłosić naruszenie prawa za pośrednictwem zewnętrznych kanałów zgłoszeń lub ujawnić naruszenia publicznie,
- ustawa regulować będzie procedury sygnalisty i rozwiązania organizacyjne dotyczące zewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń oraz określać będzie organy publiczne przyjmujące zgłoszenia zewnętrzne,
- instytucją centralną odpowiedzialną za kwestię sygnalistów w projektowanej ustawie będzie Rzecznik Praw Obywatelskich,
- sygnalista dokonując ujawnienia publicznego będzie podlegał ochronie jeśli w pierwszej kolejności dokona zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego lub od razu zewnętrznego a w odpowiedzi na to zgłoszenie nie zostaną podjęte żadne działania (nie będzie to dotyczyć sytuacji, które zagrażać będą interesowi publicznemu, sygnaliście będą grozić działania odwetowe lub istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że zgłoszenie wewnętrzne lub zewnętrzne nie da rezultatu),
- USTAWA OKREŚLA SZERSZY ZAKRES PRZEDMIOTOWY NARUSZENIA NIŻ DYREKTYWA – ochroną zostaną objęte osoby zgłaszające naruszenia zarówno w sferze prawa europejskiego jak i krajowego.
Masz pytania dotyczące wdrożenia systemu ochrony sygnalistów zgodnie z ISO 37002? Chętnie odpowiemy na Twoje pytania. Odezwij się do nas na office@ipsolegal.pl lub bezpośrednio z Błażejem Wągielem.
Chcesz wiedzieć więcej na temat sygnalistów? Sprawdź nasze poprzednie wpisy:
KANAŁY ZGŁASZANIA NIEPRAWIDŁOWOŚCI – WADY I ZALETY POSZCZEGÓLNYCH ROZWIĄZAŃ
OCHRONA SYGNALISTÓW – CO MUSISZ WIEDZIEĆ PRZED WEJŚCIEM W ŻYCIE DYREKTYWY?