Jak już wiemy ustawa o sygnalistach nie istnieje, dyrektywa o ochronie praw sygnalistów miała być transponowana przez państwa członkowskie UE do prawa krajowego najpóźniej do 17 grudnia 2021 r., a Polska tak samo jak większość państw członkowskich UE nie dotrzymała tego terminu.
Wielu naszych klientów pyta czy pracownicy mogą powoływać się bezpośrednio na przepisy dyrektywy oraz czy sektor prywatny zobowiązany jest do wdrażania procedur oraz ustanawiania wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń mimo braku ustawy o sygnalistach. Dlatego w tym artykule staram się udzielić jednoznacznych wskazówek pozwalających na podjęcie odpowiednich decyzji w zarządzaniu organizacją, która znalazła się w tej specyficznej sytuacji.
Ustawa o sygnalistach w trakcie opracowywania – wpływ dyrektywy na prawodawstwo krajowe
Zgodnie z bezpośrednim brzmieniem – unijna dyrektywa w sprawie sygnalistów powinna zostać wdrożona przez wszystkie państwa członkowskie UE do prawa krajowego do 17 grudnia 2021 r. Mimo jednak, że większość państw członkowskich jest na bardzo zaawansowanym etapie implementacji, tylko Dania, Szwecja, Litwa, Portugalia i Malta skutecznie zatwierdziły ustawy o sygnalistach.
Czy zatem przedsiębiorcy spełniający kryteria dyrektywy powinni obawiać się tej sytuacji? Całe szczęście, nie będzie to konieczne – dyrektywa zwykle nie ma bezpośredniego zastosowania. Zasadniczo wymagany jest krajowy akt wdrażający taką dyrektywę, aby stała się ona częścią prawa krajowego. Jednak Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wielokrotnie orzekał, że jeśli dyrektywa nie zostanie wdrożona prawidłowo i w odpowiednim czasie, jednostki po spełnieniu pewnych warunków, są uprawnione do bezpośredniego powoływania się na taką dyrektywę.
TSUE w swoich wyrokach rozróżnia bezpośredni skutek wertykalny (prawo jednostki do powołania się na postanowienie w sądach krajowych przeciwko państwu) oraz bezpośredni skutek horyzontalny (osoby fizyczne a osoby fizyczne lub podmioty prywatne, np. pracownicy przeciw pracodawcom). O ile przepisy dyrektywy, która nie została w terminie transponowana, są wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, TSUE dopuszcza powoływanie się przez osoby fizyczne na dyrektywę wertykalnie, ale co do zasady nie horyzontalnie.
TSUE przyznał jednak, jednostki mogą powoływać się na przepisy nietransponowanej dyrektywy, aby argumentować, że nie można powołać się na przepis krajowy sprzeczny z dyrektywą. Jest to znane jako pasywny lub pośredni efekt horyzontalny i sprowadza się do stosowania dyrektywy wyłącznie w celu obrony swoich praw. Należy przy tym pamiętać, że sąd stosujący prawo krajowe zobowiązany jest do wykładni prawa krajowego zgodnie z brzemieniem i celem określonej dyrektywy unijnej.
Czy jako firma prywatna mam obowiązek bezpośredniego stosowania dyrektywy i tworzenia wewnętrznych kanałów raportowania od 17 grudnia 2021?
Zgodnie z orzecznictwem TSUE, firmy nie mogą zostać ukarane za niepodjęcie działań wymaganych przez dyrektywę, która nie została jeszcze implementowana do krajowego porządku prawnego. Z uwagi na to, że dyrektywa o ochronie praw sygnalistów nie nakłada na firmy prywatne bezpośrednich obowiązków – nie są one zobowiązane do utworzenia wewnętrznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości od 17 grudnia 2021 do czasu implementacji dyrektywy do prawa krajowego.
Wobec tego, nawet jeśli pracownicy będą mieli prawo powoływać się na precyzyjne i bezwarunkowe prawa przyznane im przez dyrektywę o ochronie praw sygnalistów, to dyrektywa nie może nakładać na pracodawców obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów i procedur zgłaszania nieprawidłowości, dopóki dyrektywa UE w sprawie sygnalistów nie zostanie transponowana w danym państwie członkowskim.
Czy zatem pracownicy firm prywatnych chronieni przed działaniami odwetowymi od 17 grudnia 2021 r.?
Jak wspomniano powyżej, brak bezpośredniego obowiązku ustanowienia przez spółki wewnętrznych procedur i kanałów zgłaszania po 17 grudnia 2021 r. nie wpływa na prawo pracowników do powoływania się na pewne precyzyjne i bezwarunkowe uprawnienia przyznane im na mocy dyrektywy UE w sprawie sygnalistów, takie jak np. ochrona przed działaniami odwetowymi mimo, że ustawa o sygnalistach to na razie tylko projekt.
Skutkuje to tym, że od 17 grudnia 2021 r. nawet w przypadku braku wdrożenia unijnej dyrektywy pracownicy będą chronieni przed działaniami odwetowymi (nie mogą być karani np. zwolnieniem lub innymi karami dyscyplinarnymi za zgłoszenie naruszenia przepisów UE) jeśli spełnili nw. wymogi:
- spełniają definicję sygnalisty zawartą w dyrektywie,
- zgłosili naruszenie prawa UE wewnętrznie lub zewnętrznie (np. do Rzecznika Praw Obywatelskich),
- mają podstawę by twierdzić, że informacje o zgłoszonych naruszeniach były prawdziwe w momencie zgłoszenia i że takie informacje wchodziły w zakres dyrektywy o ochronie praw sygnalistów.
A co w sytuacji, gdy pracownik zostanie narażony na działania odwetowe?
Wówczas taki pracownik pracownik może podjąć działania przeciwko państwu członkowskiemu, które nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań traktatowych.
Podsumowując, do czasu transpozycji unijnej dyrektywy w sprawie sygnalistów do prawa krajowego prywatne firmy nie podlegają nowym bezpośrednim obowiązkom wynikającym z dyrektywy.
Jednak pracownicy, którzy zgłoszą naruszenia prawa UE zgodnie z dyrektywą o ochronie praw sygnalistów już od 17 grudnia 2021 r. korzystają z pewnej ochrony przed odwetem na mocy dyrektywy UE w sprawie sygnalistów.
Wobec tego rekomendujemy firmom zachowanie ostrożności przy podejmowaniu wszelkich działań zabronionych przez dyrektywę UE w sprawie sygnalistów, nawet przed jej transpozycją do prawa krajowego.
Masz pytania dotyczące wdrożenia systemu ochrony sygnalistów? Chętnie odpowiemy na Twoje pytania. Odezwij się do nas na office@ipsolegal.pl lub bezpośrednio z Błażejem Wągielem.
Chcesz wiedzieć więcej na temat sygnalistów? Sprawdź nasze poprzednie wpisy:
KANAŁY ZGŁASZANIA NIEPRAWIDŁOWOŚCI – WADY I ZALETY POSZCZEGÓLNYCH ROZWIĄZAŃ
OCHRONA SYGNALISTÓW – CO MUSISZ WIEDZIEĆ PRZED WEJŚCIEM W ŻYCIE DYREKTYWY?
DYREKTYWA O OCHRONIE PRAW SYGNALISTÓW – NOWE OBOWIĄZKI FIRM
USTAWA O SYGNALISTACH – SKORZYSTAJ Z NASZYCH WSKAZÓWEK I NIE DAJ SIĘ ZASKOCZYĆ
Możesz też obejrzeć przygotowane przez nas filmy edukacyjne: