Jak już pewnie wszyscy wiedzą, 15 lutego 2023 r., Komisja Europejska poinformowała, że Polska jest jednym z ośmiu państw członkowskich, których sprawy zostaną skierowane do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (TSUE) za nieprzestrzeganie prawa UE w zakresie implementacji dyrektywy 1937/2019 dotyczącej ochrony sygnalistów.
Natomiast dzień wcześniej miało miejsce nie mniej ciekawe zdarzenie – Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydała wyrok uznający (głosami 12:5), że informowanie o nieprawidłowościach w interesie publicznym jest korzystaniem z wolności wypowiedzi, która jest chroniona na mocy artykułu 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Sprawa, na kanwie której wydano wyrok, rozpoczęła się w 2014 roku, kiedy to Antoine Deltour i Raphaël Halet, dwaj sygnaliści w aferze zwanej później LuxLeaks, ujawnili dokumenty, które wykazały, że wiele korporacji i organów podatkowych w Luksemburgu stosowało zabiegi księgowe pozwalające unikać płacenia podatków.
Informacje te doprowadziły do ogólnoświatowego skandalu, a także do zmian w prawie UE oraz podjęcia działań w celu zapobiegania agresywnej optymalizacji podatkowej.
Afera Luxleaks rozpoczęła też dyskusję na temat lepszej ochrony sygnalistów w Unii Europejskiej.
Z ciekawszych fragmentów wyroku ETPCz stwierdził, że:
- pierwszeństwo w zakresie ujawniania należy przyznać wewnętrznym kanałom zgłaszania nieprawidłowości – jednak tylko pod warunkiem, że takie wewnętrzne mechanizmy istnieją i funkcjonują prawidłowo. Trybunał dopuszcza bezpośrednie zgłoszenie wewnętrzne, jeśli kanał wewnętrzny jest niewiarygodny lub nieskuteczny.
- nie można wymagać od sygnalisty, aby w momencie zgłoszenia ustalił autentyczność ujawnionych informacji. Wobec tego, odwołując się do zaleceń Komitetu Ministrów CM/Rec (2014) 7 oraz raportu Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. promocji oraz ochrony prawa do wolności wyrażania opinii oraz wolności wypowiedzi ws. ochrony dziennikarskich źródeł informacji i sygnalistów A/70/361, Trybunał uznał, że taka osoba powinna korzystać z ochrony przyznanej sygnalistom, jeśli spełniła pozostałe przesłanki objęcia ochroną.
- ocena dobrej wiary sygnalisty polega na weryfikacji, czy był on motywowany chęcią uzyskania osobistej korzyści, miał osobisty żal do swojego pracodawcy lub czy istniały inne ukryte motywy działania oraz kim byli adresaci ujawnianych przez sygnalistę informacji (w celu sprawdzenia, czy sygnalista np. nie miał na celu uzyskania maksymalnego zainteresowania opinii publicznej).
- zakres informacji leżących w interesie publicznym, które mogą uzasadniać zgłoszenie nieprawidłowości, obejmuje zgłaszanie przez pracownika bezprawnych czynów, praktyk lub zachowań w miejscu pracy, lub czynów, praktyk lub zachowań, które, choć zgodne z prawem, są naganne.
- w niektórych przypadkach zgłoszenie mogłoby dotyczyć też informacji, które dotyczą funkcjonowania władz publicznych w demokratycznym społeczeństwie i wywołują debatę publiczną, budząc kontrowersje mogące wywołać uzasadniony interes opinii publicznej w posiadaniu wiedzy o tych informacjach w celu wyrobienia sobie świadomej opinii, czy są one szkodliwe dla interesu publicznego.
- w sprawach dotyczących sytuacji, w których pracownicy domagają się szczególnej ochrony przysługującej sygnalistom po ujawnieniu informacji, do których uzyskali dostęp w zakładzie pracy, pomimo że ciążył na nich obowiązek zachowania tajemnicy lub obowiązek poufności – interes publiczny mogący uzasadniać to ujawnienie nie może być oceniany niezależnie od naruszenia obowiązku zachowania poufności lub tajemnicy.
- kwestia, czy ujawnienie dokonane z naruszeniem obowiązku zachowania tajemnicy służbowej służy interesowi publicznemu takiemu, jak zapewnienie szczególnej ochrony, do której sygnaliści mogą być uprawnieni na podstawie art. 10 Konwencji zależy od okoliczności każdej sprawy i kontekstu, do którego się odnosi.
Całość wyroku dostępna pod linkiem:
https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22appno%22:[%2221884/18%22],%22itemid%22:[%22001-223259%22]}
Masz pytania dotyczące nowych obowiązków związanych z ochroną sygnalistów? Chętnie odpowiemy na Twoje pytania. Odezwij się do nas na office@ipsolegal.pl lub bezpośrednio z Błażejem Wągielem.
Chcesz wiedzieć więcej jak powinna wyglądać procedura sygnalisty? Sprawdź nasze poprzednie wpisy:
JAKICH ZGŁOSZEŃ MOŻESZ SIĘ SPODZIEWAĆ?
OCHRONA SYGNALISTÓW – CO MUSISZ WIEDZIEĆ PRZED WEJŚCIEM W ŻYCIE DYREKTYWY?
OCHRONA SYGNALISTÓW A OCHRONA DANYCH OSOBOWYCH
Możesz też obejrzeć przygotowane przez nas filmy edukacyjne: